מגמות בפערי שכר בין ערבים ליהודים, 2009-1997
במאמר זה נבדקו פערי השכר בין ערבים ליהודים בשוק העבודה בשנים 1997-2009. המאמר מתבסס על התפיסה שלפיה אפליית השכר כלפי הציבור הערבי היא "קנס אתני" שציבור זה משלם כשהוא משתתף בשוק העבודה, ועל כן הוא נשאר במעמד כלכלי נמוך ובתחתית הפירמידה הכלכלית בישראל.
תקציר המאמר בעברית
המעמד החברתי-כלכלי של קבוצות אתניות בישראל הוא מקוטב: בקוטב אחד, במעמד חברתי-כלכלי נמוך, מצויים רוב האזרחים הערבים; ואילו בקוטב האחר מצויים היהודים, בעיקר ממוצא מערבי, הנהנים ממעמד חברתי-כלכלי גבוה. מעמד חברתי-כלכלי זה הוא "מועדון" בלעדי שאין בו חברים ערבים.
במאמר זה נבדקו פערי השכר בין ערבים ליהודים בשוק העבודה בשנים 1997-2009. המאמר מתבסס על התפיסה שלפיה אפליית השכר כלפי הציבור הערבי היא "קנס אתני" שציבור זה משלם כשהוא משתתף בשוק העבודה, ועל כן הוא נשאר במעמד כלכלי נמוך ובתחתית הפירמידה הכלכלית בישראל.
להלן התמונה שהתקבלה מניתוח הנתונים של סקרי ההכנסות לשנים 1997 2009 של הלשכה המרכזית לסטטיסטיקה:
- הפער בין ממוצע השכר לשעת עבודה של העובדים היהודים לזה של העובדים הערבים נע בין 40% ל-60% לטובת היהודים. בקרב הערבים עמד השכר הממוצע לשעה על כ-29 ש"ח, לעומת 44 ש"ח בקרב היהודים. פער זה כולל בתוכו את הקנס האתני שמשלמים האזרחים הערבים בישראל, המסמל אפליית שכר כלפי עובדים אלו.
- בחינת נתוני פער השכר במשך השנים הראתה כי בשנים 1997 1999 חלה עלייה בפער השכר בין ערבים ליהודים בשל גל העלייה הגדול מברית המועצות בשנות התשעים ודחיקתם של העובדים הערבים משוק העבודה.
- בשנים 2000 2004 חל שיפור במצבם של ערביי ישראל בשל הירידה החדה במספר המועסקים הפלסטינים והזרים בישראל והעלייה בביקוש לעובדים ערבים לאחר פרוץ האינתיפאדה השנייה.
- מסיום האינתיפאדה השנייה, בשנת 2004, גדל פער השכר בין האוכלוסיות היהודית והערבית והוא הגיע לשיאו בשנת 2008, שוב בשל העלייה במספרם של העובדים הלא-ישראלים (עובדים פלסטינים וזרים) בשוק העבודה.
- ככל שעולים ברמת ההשכלה הפער בשכר בין שתי הקבוצות יורד.
- בדיקת פער השכר ברמות שונות של הכנסה מראה שפער השכר בין ערבים ליהודים עולה ככל שרמת ההכנסה עולה.
תקציר המאמר בערבית
المكانة الاجتماعية الاقتصادية للمجموعات الإثنية في إسرائيل متقاطبة: نجد في أحد القطبين غالبية المواطنين العرب الذين يتواجدون في مكانة اجتماعية اقتصادية متدنية ـ ؛ بينما نجد في القطب الآخر اليهود، وخاصة اليهود المنحدرين من أصول غربية، وهم الذين يتمتعون بمكانة اجتماعية اقتصادية مرتفعة، مع العلم بأننا لا نجد في هذه المكانة مواطنين عربًا.
لقد فحصت هذه المقالة فجوات الأجور بين العرب واليهود في سوق العمل بين عامي 1997 و 2009، وهي تعتمد على المفهوم الذي يعتبر التمييز في الأجور تجاه الجمهور العربي "غرامة إثنية"، حيث يقوم هذا الجمهور بدفعها عندما يشترك في سوق العمل، ولذا فإنه يبقى في مكانة اقتصادية متدنية وفي أدنى الهرم الاقتصادي في إسرائيل.
نورد فيما يلي الصورة التي تم الحصول عليها من تحليل معطيات استطلاعات المدخولات بين عامي 1997 و 2009 في دائرة الإحصاء المركزية:
الفجوة بين متوسط الأجور لساعة عمل لدى العمال اليهود وبين ساعة عمل العمال العرب تتراوح بين 40% و 60% لصالح اليهود. فقد كان متوسط الأجر لساعة العمل لدى العمال العرب 29 شاقلا، بينما كان متوسط الأجر لساعة العمل لدى اليهود 44 شاقلا. تشمل هذه الفجوة الغرامة الإثنية التي يدفعها المواطنون العرب في إسرائيل، والتي ترمز إلى التمييز في الأجر تجاه هؤلاء العمال.
إذا تأملنا معطيات الفجوة في الأجر خلال مر السنين فإننا نلاحظ أنه طرأ ازدياد في فجوة الأجور بين العرب واليهود بين عامي 1997 و 1999 وذلك بسبب هجرة أعداد كبيرة من اليهود من الاتحاد السوفياتي إلى البلاد في سنوات التسعين مما أدّى إلى خروج عمال عرب من سوق العمل.
وقد طرأ تحسّن على أوضاع عرب إسرائيل بين عامي 2000 و 2004 بسبب الانخفاض الحاد في عدد العاملين الفلسطينيين والأجانب في إسرائيل والازدياد في الطلب على العمال العرب بعد اندلاع الانتفاضة الثانية.
منذ انتهاء الانتفاضة الثانية في عام 2004 ازدادت فجوة الأجور بين السكان اليهود والسكان العرب وبلغت ذروتها في عام 2008، وذلك، مرة أخرى، بسبب ازدياد أعداد العمال غير الإسرائيليين (العمال الفلسطينيين والأجانب) في سوق العمل.
كلما ازداد المستوى التعليمي تنخفض حدة الفجوات في الأجور بين المجموعتين.
إذا تأملنا الفجوة في الأجور في مستويات دخل مختلفة نجد أنّ فجوات الأجور بين العرب واليهود تزداد كلما ارتفع مستوى الدخل.